Lan hồ điệp LHD-011

Biện pháp kiểm soát virus hoa lan (20-06-2012)
Bệnh do virus gây ra ở hoa lan cũng như các loại cây trồng khác cho đến nay vẫn chưa có thuốc chữa trị. Biện pháp tốt nhất để kiểm soát virus vẫn là phòng ngừa và ngăn chặn, trong đó bao gồm các vấn đề như kiểm tra và thanh lọc nguồn giống, kiểm soát và ngăn chặn sự lây lan của virus. Đặc biệt, biện pháp loại trừ virus và tạo giống kháng virus hứa hẹn sẽ mang lại nhiều triển vọng cho việc kiểm soát virus hoa lan.
1. Kiểm tra và thanh lọc nguồn giống

Nguồn giống sạch virus là yêu cầu quan trọng hàng đầu trong việc kiểm soát virus hoa lan. Do đó, để kiểm soát virus cho vườn hay bộ sưu tập lan, trước tiên phải đảm bảo nguồn giống ban đầu sạch virus. Có hai vấn đề chính cần được chú ý trong việc thực hiện điều này là chọn nguồn cung cấp giống lan đảm bảo sạch virus và kiểm tra thường xuyên tình trạng nhiễm virus của vườn hay bộ sưu tập lan. Đối với vấn đề nguồn cung cấp giống, người trồng lan chỉ nên mua lan từ các nhà sản xuất đã được chứng nhận an toàn, đồng thời tránh tuyệt đối việc mang những cây lan không rõ nguồn gốc hay có biểu hiện triệu chứng nghi ngờ nhiễm virus vào vườn hay bộ sưu tập nếu như chưa tiến hành việc kiểm tra virus. Đối với vấn đề kiểm tra virus, trước tiên có thể dựa vào các triệu chứng biểu hiện của virus để phát hiện và cách ly những cá thể có biểu hiện nghi ngờ. Ngoài ra, cần tiến hành lấy mẫu ngẫu nhiên và kiểm tra virus định kỳ trên toàn vườn hay bộ sưu tập. Người trồng lan có thể tự thực hiện việc kiểm tra sơ bộ bằng cách sử dụng các bộ kit phát hiện nhanh có bán trên thị trường. Tuy nhiên, khả năng phát hiện của các bộ kit như vậy trong những trường hợp cây lan vừa mới bị nhiễm virus (nồng độ virus trong mẫu thấp) thường khá hạn chế. Do đó, trong những trường hợp quan trọng (cần kiểm tra virus cho các cây làm nguồn mẫu phục vụ cho nhân giống hàng loạt) tốt nhất là nên mang mẫu đến các phòng thí nghiệm để kiểm tra.

2. Kiểm soát sự lây lan virus

Cùng với việc đảm bảo nguồn giống sạch virus, một vấn đề khác không kém phần quan trọng là kiểm soát sự lây lan virus. Chúng ta biết rằng virus có thể lây lan qua ba con đường chính đó là qua sự tiếp xúc, qua côn trùng và qua tuyến trùng. Trong đó sự lây lan qua tiếp xúc được xem là hình thức nguy hiểm nhất vì đây là phương thức lây lan chủ yếu của hai loại virus gây hại phổ biến và nghiêm trọng nhất trên hoa lan (CyMV và ORSV) (Wisler, 1998). Do đó, biện pháp ưu tiên hàng đầu là kiểm soát sự lây lan virus theo con đường này. Theo đó, cần loại bỏ ngay các cây bị nhiễm virus và cách ly những cây có biểu hiện nghi ngờ hiện diện trong vườn hay bộ sưu tập lan. Đảm bảo vấn đề vệ sinh khi thực hiện thao tác trên cây lan: rửa tay với xà phòng, sử dụng găng tay dùng một lần khi thay chậu; khử trùng chậu và giá thể, khử trùng dụng cụ khi thao tác (tách chiết, cắt) giữa các cây bằng các chất khử trùng hay đốt cháy với dung dịch cồn. Không được tái sử dụng các loại giá thể trồng. Ngoài ra, vì các cây lâu năm thường dễ bị nhiễm virus hơn (Astúa, 2003) nên phải tách riêng những cây lan có độ tuổi khác nhau. Khi chăm sóc và cắt cây, nên thực hiện trên những cây lan ít năm tuổi trước và sau đó mới chuyển sang các cây nhiều tuổi hơn. Bên cạnh đó, sự lan truyền qua côn trùng (rệp) và tuyến trùng mặc dù ít nghiêm trọng hơn nhưng thực tế vẫn xảy ra đối với nhiều loại virus hoa lan khác (Wisler, 1998). Vì vậy, cùng với biện pháp kiểm soát sự lây lan virus do tiếp xúc, cần triển khai các biện pháp kiểm soát côn trùng và tuyến trùng: vệ sinh và làm sạch các loại cỏ dại xung quanh khu vực trồng lan để loại bỏ các kí chủ phụ của côn trồng; khử trùng giá thể trước khi trồng để loại trừ tuyến trùng; trong trường hợp mầm bệnh đã xuất hiện, có thể sử dụng các loại thuốc có nguồn gốc sinh học để diệt và ngăn chặn sự lây lan trên diện rộng.

3. Loại trừ virus từ cây nhiễm bệnh

Các biện pháp kiểm tra, thanh lọc nguồn giống và kiểm soát sự lây lan của virus trong một chừng mực nào đó chỉ có hiệu quả phòng ngừa và ngăn chặn virus. Trong một số trường hợp khi mà các giống lan quý hiếm bị nhiễm virus mà không có nguồn giống thay thế thì việc nghiên cứu loại trừ virus để tạo lại cây lan sạch virus là điều thật sự có ý nghĩa. Có hai phương pháp chính đã được áp dụng để loại trừ virus trên hoa lan là nuôi cấy đỉnh sinh trưởng và nuôi cấy lát cắt mỏng kết hợp với xử lý hóa chất (Lim và cs, 1993; Chartisathian và cs, 1997). Mặc dù hiệu quả của các phương pháp còn thay đổi tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể nhưng nhìn chung có thể khẳng định chắc chắn về sự thành công của việc loại trừ virus từ các mẫu nhiễm bệnh.

4. Tạo giống lan kháng virus

Đây là một trong những biện pháp tối ưu nhất để kiểm soát bệnh virus trên hoa lan cũng như các loại cây trồng nói chung. Giống kháng virus giúp loại bỏ nỗi lo về những thiệt hại do virus gây ra cũng như giảm thiểu công sức, chi phí và thời gian cần cho việc triển khai các biện pháp ngăn chặn và phòng trừ. Nhìn chung, việc tạo giống lan kháng virus có thể được thực hiện thông qua chuyển gen mã hóa cho protein vỏ của virus gây bệnh để tạo cơ chế kháng CPMR (kháng qua trung gian protein vỏ) (Chang và cs, 2005) hay sử dụng công nghệ RNAi (can thiệp RNA) để làm im lặng gen của virus (Chuphron và cs, 2008). Mặc dù, cho đến nay vấn đề tạo giống lan kháng virus vẫn còn nằm trong phạm vi nghiên cứu nhưng đây là một cách tiếp cận đầy triển vọng, hứa hẹn sẽ mang lại lợi ích vô cùng to lớn cho người trồng lan.